PETER LA. JULIAN

RIPPING APART THE MASK OF AN ILUKO LITERARY ICON

There is an on-going “war” in the internet involving Iluko writers-- dagiti agdadamo, the not-so-young, and the so-called bangolan—that has kept the Ilocano websites like dadapilan.com and iluko.com alive for some time.  It could have stemmed from one cause: the controversial article, “Ket Napankami met Nakitimpuyog, Atanud! “ Written by prize-winning author Errol L. Abrew of Caba, La Union, the feature article, published in the Bannawag last year,  was based on the international literary convention held at Camp Samal, Tumauini, Isabela last October.

The visible protagonists—those who don’t hide their identities-- include this writer, Abrew, the editor of Regional Diaryo; Djuna  Alcantara, president of Gunglo dagiti Mannurat iti La Union; Julio Belmes, an Abra writer now based in Dubai, and their sympathizers, on the one hand, and an Ilocano writers’ group based in Metro Manila, who hide under aliases like Mama Anawa and Ilocano Siwawer.  A visitor of dadapilan.com has identified Ric Agnes, a Bannawag columnist, and a member of Gumil-Oahu (Hawaii) as one of those “nagabungot” who have been throwing brickbats at us.  His visible nemesis, it appears, is Linda Bulong, one of the few Ilocana writers, of the University of the Philippines in Diliman.

A supposedly respected Iluko literary icon, Reynaldo Duque, Palanca Hall of Famer, has joined the fray. He could be one of those cowards who hide under false names in the websites. This time, he came out open via the print medium—in Bannawag, the Iluko weekly magazine. Rey has maligned us—he did not identify us by our names but it was clear it was us he was hitting—in his article, “Ti Dalan nga Agpa-Kalimugtong” that appeared in the Feb. 9, 2009 issue of the magazine.

Duque’s article could be described as self-pontificating, narcissistic, and smacks of dishonesty that is unexpected of a writer of his caliber. His digression, in the category of dialogic utterance in literary criticism, has nothing to do with his subject matter—his struggles as a creative writer. But he had to do what he was bidden to do: hit us with his kind of ammos from his literary arsenal that only produced a dud and, unfortunately for him, exposed his true self. Yes, Duque, in his article revealed the kind of person that he really is. Based on his own article, we can conclude that Duque is after all a rascal, a corrupt person. He is also a coward because he could not identify me by name as the subject of his unjustified wrath.

A person is not credible to deliver a sermon on morality, as Duque did, when his intellectual-moral acumen is under question. Why, Rey, saanmo pay a mapaggiidiat dagiti balikas nga etika ken etiketa? Are you talking about etiquette (say, table manners) or about ethics, a system of principles that should govern people like writers and journalists? 

Abrew has written a letter in response to Duque’s diatribe. It was sent to Bannawag, but the editor, Cles Rambaud, would not print it. Abrew, an activist during the Marcos years, has e-mailed us his Letter to the Editor (Bannawag).  We are reproducing it in this column. (basaen iti baba ti sibubukel a surat, Naiyaw-awan A Napan Kalinugtong - Editor)
                
                                                              -000-

Instead of presenting facts in his so-called “memoir”, Rey Duque went inside of himself and revealed his true self. Let us analyze a paragraph in his digression in “Ti Dalan nga Agpa-Kalimugtong”(Bannawag, Pebrero 9, 2009.) Ngem ania kadi ti pagrukodan ti kabaelan ti maysa a mannurat? Apay nga iti henerasion a nakaibilanganmi, natudingankami a kas “Eskolar ti Bannawag”? Gapu kadi ta nagbalinkami a paborito ti Bannawag no maidilig kadagiti dadduma?

Elsewhere in the salaysay, there is a subtitle: Eskolar ti Bannawag. In the article, Duque was using the “we” editorial pronoun—“we” is used in editorials to indicate that the writer is speaking for the editorial staff even if he or she wrote the piece. As used by Duque, “we “ is “I” ( siak).

Duque? Eskolar ti Bannawag? No dina imbaga, diak ammo. He is now making that claim himself 40 years or so after his group, except perhaps Gunding who was gainfully employed then, and our group made Bannawag a major source of income through writing. Bannawag scholar? Who designated him so? Manong Tante Casabar? He is now dead. Tatang David Campanano? He is now dead.  Manong Johnny Alegre? He died last year. Only the surviving Bannawag staffer at that time, Juan S.P. Hidalgo, Jr., can testify.

But, of course, JSPH will dismiss this claim as the product of Duque’s deluded and narcissistic mind.

By making this dubious claim, Duque (note also paborito ti Bannawag  and nabugas a gapuanan) was also saying that we, including JSPH, were of lesser minds. He also insulted his drinking buddies at that time —Eddie Angco, Manny Diaz, Gunding La. Foronda, Narding Belen, Arsing Cortez ( Arsing, pudno kadi a nagpukaw ti $1,000 nga indonarmo iti Gumil House?)

Yes, the mind of Duque was superior to the combined minds of our group that rented in the 1960s a rundown house, not an apartment, along Corominas Street in Quiapo, Manila—Lorenzo and Herman Tabin, Prescy Bermudez, PLJ, Terry Tugade, Tante Domingo, Ben Chua and Jimmy Lozano.

Winning 105 medals and becoming a Palanca Hall of Famer are achievements that installed Duque in the pantheon of not only Ilocano but Filipino literary heroes. I admire and congratulate him for these feats that, unfortunately, must have given him the franchise to malign us in his article.

He quoted Shakespeare in his anagram but, ironically, Shakespeare slashed him in the face for Duque’s “Ti Dalan nga agpa-Kalimugtong” narrates volumes of his cockiness and arrogance. He was writing about humility as one writer’s supposed trait. And yet he was angrily berating us—PLJ, Franklin Macugay, Errol L. Abrew-- for filing a complaint before Bannawag management. He did not investigate the cause of the complaint; instead, he came out with guns blazing like mad. Awan giddiatna iti ukom a nangibaba iti sentensiami: Awan karbenganyo nga agbalin a mannurat. He did not try to understand the context of “palipit”. In defending Cles Rambaud, the associate editor of Bannawag, and his selective policy, he was self-pontificating. Has Duque lost his balance, or rhetorical skill, if he has any?

Let me digress, not in the manner that Duque did with his dialogic utterance that had nothing to do with his “memoir”. This is relevant to the discourse.

We as writers are supposed to be civilized, cultured and honest, not given to corruption. Why did we savage the funds for the construction of our memory in Suso?  The abandoned patta speaks to us in the silence of the rusting iron bars and the deteriorating concrete and stones. Why did we betray our ideals and the old man, “Ti Tan-ok ti Kailokuan”, now wheel-chair bound, and the wife who welcomed us with open arms, year after year, with food and shelter in lit saluyot’s sacred ground by the sea?  In her sorrow, our great mother, the first president of the University of Northern Philippines, said, “Bulok ti gunglo, Peter.”

Inyetnag ni Dra. Dedicacion Agatep-Reyes, 84, ti pangngeddengna iti pasado alas dies ti bigat ti Sabado itay Pebrero 28. Naggapuak idi idiay Laoag ket dimmagasak iti pagtaengan dagiti ag-Reyes idiay Suso  iti panagturongko idiay Baguio tapno agatendarak ti Panagbenga 2009 idiay Burnham Park.

The brilliant lady—she clashed several times with Carmeling Crisologo over policies at UNP-- was then wearing an elegant silk black dress with flowers and the devastating beauty of the young years was still evident despite the lines creasing her lovely face. Apo Godo, 91, ravaged by three strokes, was on her side. (Asked who his visitor was, he, without batting an eyelash, pronounced my name clearly and distinctly. I was close to tears because the authentic Iluko literary icon, Pedro Bucaneg incarnate, the very humble man of many talents remembered me and called me by my name.)

Now, Rey, you wrote about loyalty to an organization I left in 2005. Can you synthesize the unstated message of Elbert Hubbard’s poem with respect to Gumil Filipinas? Can you challenge the judgment on the gunglo promulgated by one of Ilocandia’s most revered educators?
(kitaen ti ladawan ti autor ken dagiti Reyes ditoy ->>)
(adda pay tuloyna)


ERROL L. ABREW

NAIYAW-AWAN A NAPAN KALIMUGTONG

Kadakami nga arig apagdap-aw pay laeng iti lubong ti Literatura Ilokana, makaited inspirasion ken pannakkel ti salaysay ni premiado a mannurat Apo Reynaldo A. Duque (“Gapu iti Bannawag, Natuntonmi Ti Dalan nga Agpa-Kalimugtong,” Bannawag, Pebrero 9, 2009).

Aglalo idi mabasami, kas nakunana met laeng, nga addan aganay a 105 a pammadayaw a binakruyna sipud pay nagbalin a mannurat iti Iluko. Aglalo ket nagbalin pay gayam a Hall of Famer iti Palanca.  Wow!  Unayen.  “Awan seguron ti makaartap iti daydiay a nagapuanan,” nakunami.  Maysa ngarud a teddek ti Literatura Ilokana ni Apo Duque nakunami – pagtamdan ti siasinno man nga agpanggep a sumbrek tapno agbalin datay kunana nga “adipen iti balikas.”

Nasayud, makapikapik ken naannayas iti panagtaray ti nasao a salaysay, gapuanan ti maysa a no iyarig koma iti ay-ayam nga ahedres, isu ket makuna a grandmaster.  Ngamin ket kaslaka la umul-uli iti nakangatngato a torre, iti panangsurotmo kadagiti nabaked a gapuanan ti nagaget a pluma ni Apo Duque.

Agingga a nakagtengkami iti daydiay pasetna, ti kapantokanna, dagiti parapo a maiyarig ti kuna ti Biblia “a nagbalin a ngilaw nga inserrekna ti bagbagina iti uneg ti botelia iti bangbanglo”.  A namagrupanget kadakami, idinto a timmaud la ket ti pannakaariekmi.

Memoir, laglagip kunana ngem amaya, a gapun ti kaadun ti binakruyna a pammadayaw, ket kunam lan’ sinno a mangidalan kampay idi iti kinapudno.

Adda di mailinged nga ayug-palastog ti salaysay ti premiado a mannurat. Pagdaksanna, pinasagidanna pay a dina met ngad maitured nga inaganan dagiti ipagarupna a kunana a “Dagitoy, awan karbenganda nga agbalin a mannurat.  Nagpantalonda iti awanan etikita.”

Sinno met ti nangted iti bangolan, premiado a mannurat iti lisensia, prangkisa, karbengan, pribelihio a mangidiktar iti kasdiay? Dios kadi a mangukom iti intero a panagsuratan?

Sakbay koma met nga agpasagid, mangakasaba ti self-proclaimed nga “Eskolar ti Bannawag,” in-inayadenna koma met iti agibbet iti sarita, balikas wenno ania man a banag – aglalo no dina met ammo ti puon ken pudno a gapuna ti taltalanggutangenna.  Nga indarum laeng dagiti maseknan kaniana, a dida met kabalinan a rasonan iti bagbagida.  Ken iti nasao a kaso, saan met nga isuda ti nakaiturongan dagiti sursurat.

Unfair ti kasdiay.  Ti pudno a mannurat, timbengenna ti pudno iti agsumbangir, babaen iti panangalana ti makuna dagitoy iti nasao a parikut wenno ania man a dida nagkikinnaawatan.  Mabalin a nalipatannan, wenno dina pay nabasa ti kuna ti maysa a pagsasao: Tallo ti klase ti pudno:  ti pudno iti imatangmo, ti pudno iti imatang ti sabali a tao, ken ti husto a pudno.

Ti rumbeng koma, kainnumanna ida, agsaludsod, no kasapulan.  Sananto iparang a balanse dagitoy nagsupadi a kapanunotan, iti maymaysa nga espasio, aglalo ket salaysay, a dagiti datos ti pagibatayan, saan a patta-patta laeng.  Balanse.  Ngem iti nasao a salaysay, ditayo met mababalaw, ta piksionista met ni Apo Duque, bunga laeng ti panpanunot dagiti sursuratenna.  Ken, gapu ta Eskolar met ngad’ ti Bannawag, natural nga isakitna dagiti kakaduana iti Bannawag.

Dina nakita nga adu met dagiti mas masirib pay ngem isuna nga agbasbasat’ Bannawag.  No adda man ayug ti panangipakitana met iti superiority complexna, dayta iti bukodna laeng nga opinion ken pagarup, panamati ken patta-patta.

Sabagay, pudno met ti kunana.  Nga addayta ti “naipannurok a kinaarsagid” kadagiti mannurat nga Ilokano.  Ken inayonna pay koma, uray ania met a puli.  Ta saan met a monopolio dagiti Ilokano a mannurat ti kinaarsagid.  Ket iti nasao a salaysayna, isu met la a mismo ti nangipaneknek, babaen iti dina mateppelan numan pay kunana a “di koma nasken a madakamat ngem isu met ti sapulen ti gundaway”  ti kina-arsagidna ket insuratna.  Iti English, “look who’s talking,” kunada, kitaen no sinno ti agsasao.

Nalawag a dua laeng ti paspasagidan ni Apo Duque iti nasao a salaysayna.  Umuna, da Apo Peter La. Julian ken TMIF (Timpuyog Dagiti Mannurat iti Iluko Filipinas) nga ipanguluan ni Franklin Macugay.  Maikadua, ‘toy nanumo a nagsurat, Errol L. Abrew.

Nabasam kadin dagiti dadduma pay nga emails ni Associate Editor Clesencio Bugarin Rambaud malaksid kadagiti addan iti sirkulasion iti Internet Apo Duque?

Kunami a dakami ti paspasagidam ta mismo a ni Apo Rambaud, iti maysa kadagiti emailsna ti nagkuna nga iti intero a pakasaritaan ti 74 a tawenen iti Bannawag, dagitoy pay laeng a naagapad (La. Julian/TMIF/Macugay ken Abrew) iti nakaitured a nagsurat iti Bannawag ti nakunam iti salaysaymo a “No dadduma met, agsuratda nga agipulong iti publisher wenno akinkukua iti magasin.” Ngem kuidaw, ta di met maripar no sika ket pudno a mannurat wenno saan, wenno saanka a sigurado kadagiti datosmo (ta dimo met pay naala ti biangmi), ket pinilim ti nagpasagid.

Kitaen koma pay met ni Apo Duque ti bagina iti sarming, santo met agikasaba iti padana, no dinan ibilang, ket kunana nga “agbirbirok ti kabusorna iti kastoy a mannurat.”

Adu dagiti mannurat ti kunam lan’ sinno met nga agmoramoralizing, agindadalus, ngem dida met makita iti bagbagida.  

Dagiti kakastoy a salaysay ti sumangkautro a makimitmitir, mangpaspasged, mangrubrubrob ti awan kanibusannan nga innapas iti nagbabaetan dagiti mannurat nga Ilokano, nga inrugi ti henerasion ni Apo Duque.

Saan kami met a kasla kadagiti dadduman a pinaspasagidam iti kallabes a nagkunaam nga “addaan iti nangepngep a kapanunotan” ta ammomi met ti pagsasaadanmi.

Ammomi met a kanayonto latta nga agsursuro kam’ a mannurat.  A no di man maipablaak ti sinangalmi, paset dayta ti editorial prerogative ti maysa nga editor, ta dakami ket editor met.  Maipablaak ken saan dagiti unsolicited articles nga itedmi, ammomi met a dayta ket karbengan ti maseknan a publisher ken editor.

Dagiti laeng mannurat a dida ammo wenno awan-talekda iti bukodda a kabaelan ken kabalinan kas mannurat ti pagapunan dayta dakes nga apal.  Ken no dadduma, adda met dagiti uray pay bangolanen a ma-insecure iti isisingising ti maysa nga agngayangay a mannurat, a nagbalinen a “kariar” ti kinapantok ti kangato ti naragpatdan kano iti literatura.

No kadagiti panid ti Bannawag ti pangibatayan, wen la ketdi a, “narasrasay pay ngem obispo dagiti gapuananda a maipablaak,” iti simple a rason nga arig kaskastrekmi pay laeng nga agbalin a mannurat iti Iluko.

Saan met a panangibaklay iti bukod a bangko, saan kami laeng met a mannurat iti piksion, salaysay ken daniw.  Periodistakami.  Ket iti linawas nga ingkami panagsursurat iti column ken editorial iti English, Tagalog ken Iluko, sipud pay aglima a tawenen ti napalabas, iti maysa a rehional a pablaakan, saan kami metten nga agraraman, agbibisin ken makuna a “kalukkopanen ti ilem ti isip ken pusoda” iti saan pannakaipablaak dagiti artikulomi.

 Nagbalin kami met a koresponsal iti maysa a nailian a pagiwarnak ket nakitami metten ti naganmi a sagpaminsan met a maipablaak.  Napadasmi metten ti nagbalin nga editor iti maysa a newsletter a naka-base idiay Jeddah, Saudia Arabia a naiwaras iti intero a lubong iti kumpania idiay ballasiw-taaw iti uneg ti tallo a tawen a panagobrami sadiay.  Kasta met dagiti saanen a mabilang a nagbalinanmi nga editor kadagiti newsletters iti pribado ken publiko a nagtrabahuan, iti nasurok a dua a dekada. Dagitoy a kapadasan, naigameren iti kaungganmi ti rikna, a kadawyan laengen, gapu metten iti kabayagen ken regular a pannakaipablaakmi, sipud pay idi adda kam’ kadagiti campus organ iti haiskul ken kolehio.  Ali saanmin nga ibaga pay dagiti dadduma a nagtengan, nagun-od ken nagbalinan ti kinamannurat ken kinaperiodistami ta ibagadanto pay ket a nalastogkami.  Bay-anmi a ti reputasion ti mangikayamkam a saan nga aggapu a mismo kadakami, tapno dida met kunaen a napalangguadkami.

Kayatmi a sawen, adu met dagiti mannurat nga Ilokano, a no manmanodaman a mabasa iti Bannawag,  addada iti uneg iti akademia ken dadduma pay a luglugar, a dagiti sinuratda, adayo a nasaysayaat pay ngem dagiti mabasa iti ‘sumilasu’,  datay kunan’ Dr. Aurelio Solver Agcaoili nga “useless body of pulp” a linaon ti Bannawag.

Ilokano ni Apo Francisco Sionil Jose, a National Artist, ngem saan a mabasbasat’ panid ti Bannawag.  Ilokano ni Jose Maria Sison ti Cabugao, ngem awan a mabasa kadagiti panid ti Bannawag. English ti sursuratenda.  Umayonkami, iti daytoy a kapanunotan, kas imbaskag ni Dr. Agcaoili, iti salaysayna a “Pathologies of Ilokano Poetics.”

Nungka man ammomi met, nga awan ti siasinno man, uray payen ti mismo a publisher, uray payen ti akinkukua, nga adda karbenganna a mangkuestionar wenno makibiang iti editorial policy ti ania man a pagsuratan.  Nga awan met a naagapad iti daydiay a suratmi iti publisher.  No di ket damdamagenmi no adda selective policy (underscoring supplied)  ti Bannawag, mainaig kadagiti artikulo a rumrummuar ken mapilpili a rummuar.

Insubmitirmi ti nasao nga artikulo, maysa nga unsolicited article, a ti pammatimi ket addaan met ti makunkuna a journalistic character, kas salaysay.  Addaan news value, immediciacy ken dadduma pay a kababalin, tapno maikari met a rummuar.  Awan ti immuli a kapanunotan wenno pammati, pagarup a napinpintas daytoy ket masapul a maipablaak, ta maymaysana daydiay a kita ti salaysay idi a naaramid.  No di ket, adda iti editor dayta a pangngeddeng.

 Ti nasao nga artikulo (“Ket Napankami Met Nakitimpuyog, Atanud!", Bannawag Dis. 29, 2008), ingkarin Apo Rambaud nga ipablaakna, moot and academic ti suratmin.  Ta impablaakna met laeng.

Ngem ti di ammo ni Apo Duque, ta saanen a naagapad dagiti nagipulong, inadmitirda a daydiay a salaysay, gapu iti kaadut’ trabahoda Apo Rambaud ket naliwayanda nga inikkan iti prayoridad, kas naikari a maipablaak.  Ket ti nakaskasdaaw, ta iti maysa kadagiti emails ni Apo Rambaud ket nakunana idtoy numo a “diak la ammo kabagis no kaano a maipablaak, parikutko ngamin ti kaingpis ti Bannawag.”  Ania?  Associate Editorka a pinusgan ti Editor-In-Chief, dimo ammo no kaano a maipablaak ti ingkarim a  maipablaak?  Amaya.

Ken maysa, kuna pay ni Apo Rambaud, a total “panggep iti TMIF met laeng ti nasao nga artikulo, kasla met la GUMIL daytoy awanto met la’t mangbasa”.  Isu nga impasulida.  Ngem idin ta i-follow-upko, dinoblek pay nga inyemail manen,  ket nasaok a TMIF ti nangted kaniak ti assignment, sarcastic pay la a nagkuna met a “wen, ipablaakmi, saan a gapu ta mabuteng kami.”  Unayen.  Ania a klase ti editor dayta a kasta ti panagsasaona ken panagrasrasonna? Ken kunana pay: “ay-aywem ni Juan”.  Take your pick, dakayon nga agbasbasa ti manganninaw ti kayat a sawen daytoy.

Ti puntos ditoy, appo nga agbasbasa, daytay ikkantayo koma met ti umno a paglugaran dagitoy a banbanag.  A no nagkibaltang man dagiti adda iti Bannawag, (ta taoda laeng met) addaanda koma met iti kinapakumbaba ken manakem nga aramid nga agalabar kadagiti nagkamtudanda.  Wenno, no adda pay nabatbati a delicadezada, nasaysayaat laengen nga aglusulosdan, ta nagliwatda met iti pagrebbenganda.  Malaksid no mabutengda nga awanen ti masarakanda pay a pangalaanda iti taraon iti rabaw ti lamisaan.  No adda man kinaarogante wenno kinalastog iti panagkitkitada kadagiti padada a mannurat, dakam ditoy baba, maawatanmi met dayta a kababalinda.  Ta adda met a talaga dagiti aginpapakumbaba ngem saan latta a mailinged ken maikkat ti nailasagen a kinalastogda.

Daytoy, kayatmi nga ipaawat, a ti napasamak iti nagbaetanmi kenni Apo Rambaud ket saanna a kayat a sawen nga iramanmi metten ti institusion a Bannawag.  Saan a kasla iti agdama a presidente a no tiraem ti estado, ti ipagarupna ket isu a mismo ti tirtiraem.  Ni Apo Rambaud saan met nga isu ti Bannawag, ti Bannawag saan met nga isu ni Apo Rambaud.

Ta bigbigenmi met, nga adda dakkel nga utangmi a naimbag a nakem iti Bannawag.  Ta ditoy met nga immuna a nabasa dagiti gapuananmi iti Iluko.  Utang a naimbag a nakem a diminto masubsubalitan iti unos ti panagbiagmi.

Daytoy a surat , no maikkan ti espasio, panangtunton laeng iti karbengan a maikkan met ti pudno a kaipapanan dayta sao a demokrasia, iti nagan ti wayawaya iti panagiyalnag.

Awan ti dakes nga apal wenno agbirbirokkami ti kabusormi a padami a mannurat.  Amin a mannurat: mannibrong man, babaero man, mannikog man, NPA man (No Pagkakuartaan Alisto), makilallalaki man, maniac man, dispalkador man, sugador man, bartekero man, natakneng man, sipsip man, mannurot man (sumursurot laeng), tsimosa man, premiado man ken saan, naipablaak man ken saan, kakabsat amin ti pluma dagitoy nga ibilangmi.  Malaksid no dida kam’ met nga ibilbilang iti kasdiay a panangibilangmi.  Personal, di kami pay nagkita kenni Cles, ngem kabagis ti innawagmin.  Nabiit kami pay a simbrek iti Bannawag, ag-lima a tawen pay laeng.  Conscious kami met, a saan kami pulos a maikomperar wenno maiyabay la koma, kadagiti bangolanen ken premiadon a mannurat kas kada Appo Duque, Rambaud, Joe Bragado, Diony Bulong ken dadduma pay a makunan a nagbalinen nga adigi’t Bannawag.    No di ket maysakami met kas kada “Alipio Quizon”, “Hilario A. Espiritu, Jr.”, “Cris J. Dacuycuy”, “Romeo Jimeno” ken dadduma pay nga agpanggep met a sumbrek a mannurat iti Bannawag.

No man ta nakuna ni Apo Duque a “saandan a makasubli pay iti nagtaudanda wenno nakamulianda kas mannurat ta pinuorandan ti rangtay a mangikamang kadakuada,” saan a dagiti mannurat ti nakabasol no di ket dagiti mismo nga adda iti editorial, nangnangruna iti Editor-in-Chief, wenno Associate Editorna, iti kaso ti Bannawag.  Ta saan met a ti mannurat ti mangikeddeng ti pannakaipablaak ti sinuratna.  Lalo no ipakatdan ti makunkuna a journalistic dictatorship iti panagbalinen a subjective ti panagikeddengenan kadagiti suraten a maipablaak, aglalo no pagbalinendan a kasla Mafia, gangster-clique ti maysa a pagsuratan.  Ammom dayta Apo Duque, ta nagid-editorka met.

Ta saan a mailibak nga adda met dagiti editor a nalaing nga ag-edit numan pay nangepngep met ti sariritna kas mannurat.  Wenno nalaing a mannurat, nakapsut nga editor.  Awan lat’ dumana daytay nalaing a kritiko, ngem piman di pay makasangal met uray puted la a parapo.  Ket no saan man a pumasa iti panagraman daytoy nga editor iti tunggal artikulo a maiparabaw iti lamisaanna, ket ti pangngeddengna ket gelgelenen dagitoy nga ipuruak iti basuraan, saan ngarud a ti mannurat ti nangipunget iti pannakatungday ti arapaap ti maysa a mannurat a maipablaak ti gapuanananna.  Ti editor ti nangitudok ti ineksion, tapno mauloyanen ti mangrusrusing a namnama ti sumingsingising a mannurat, saan kadi Apo Rodelito Ramos ti Isabela?  Pakpakumustaannaka ni kabagiam a Mel Ramos iti Hawaii .

Manon dagiti agngayangay, mangrusrusing, agdadamo, bangolanen a mannurat iti Bannawag a kinettel ti editor?  Adda kadin gapuanan ti maysa a mannurat a kinapon ti editor tapno laeng sumublat ti maysa a sinurat?  Mano metten nga editor ti kinettel dagiti mannurat?   Mano metten nga editor ti nangabuso iti kina-editorna?  Ta apay, adda kadi abusado nga editor?  No adda mannibrong a mannurat, adda met mannibrong nga editor.  No adda immoral nga editor, adda met immoral a mannurat.  No adda abusado a mannurat, adda met abusado nga editor.  Ta agpapada amin a lasag dagitoy, nakapsut, narasi dagiti prinsipioda a prinsipio’t kuton, surotenda laeng ti ayan ti asukar.

Naglawag a mabasa, iti salaysay ni Apo Duque, nga idi pay laeng ket addan korapsionen iti uneg ti Bannawag.  Ta iti kasona a mismo, awan pay daydiay estoriana kunana, ta iyaramidan pay laeng ti editor ti paulona, ket isu dina pay met naaramid ti nasao a sarita – ket nabayadandan kaka!  Immun-unan daydiay karitela ngem daydiay kabalio.  Gapu laeng ta malipiten iti panagkasapulanna.

Nalawag a mananggudaway ti kasta a mannurat.  Pinagbagasannan ti Bannawag!  Unayen. Addaan kadi met ti natakneng a prinsipio ti kastoy a mannurat?  A kuarta laeng ti gapu ti panagsursuratna? Isublimi ti kuna daydi apo Tante: Lukdit.  Kasano ngaruden dagiti nagka-adu a padana met a mannurat a nagipatulod kadagiti sinuratda nga agur-uray met piman a maipablaak dagiti gapuananda?  Kasla buaya metten nga inalun-onen ti adda iti asideg ti dalikan.

Ket kadagitin ngay simmarsaruno pay nga editor, kasdiay kadi met ti intuloydan nga SOP (standard operating procedure) kadagiti maipablaak a sinurat?  Isu kadi met daytoy dagiti maal-alimadamad nga aramid dagiti dadduma, datay isuda metten ti agpasuksok tapno maipablaak dagiti sinuratda?  Pudno kadi met nga adda dagitay “autor” kano a nainaganan ngem dagiti met la kameng ti Bannawag ti nangaramid ti nasao a sarita ket isuda metten ti mangkolekta ti bayadna?  Pudno kadi a mannurat da Appo “Alipio Quizon”, “Cris J. Dacuycuy” ken dadduma pay? “Sanabagan!” tay kunan Gusting, inan-anoyon ngay ti Bannawag?

Kas pangarigan pay, adda mannurat a dimmawat iti P25,000 tapno iyulogna, ipatarusna iti maysa a sinurat.  Ngem awan met naiyulogna a sinurat.  Mannibrong kadi daytoy a mannurat?  Estapador? Ania ti awag kenkuana Apo Editor?

Kas pangarigan, sika nga organisasion nga agpaseminar ket ikkam ti honorarium dagiti agsarita ngem sabali met ti makita iti financial report, ania a klase ti organisasion daytoy?  Managkunnniber?

No kas pangarigan sika ti napusgan a mangaramid ti dayta a balay dagiti mannurat a dimmanonen iti maysa a riwriw ti kuarta a naur-or ket kasla balay kalapati laeng ti nagbalinanna, ania a klase ti gunglo dagiti mannurat daytoy?  Gunglo Dagiti Mannibrong nga Ilokano?  Saludsod dagitoy apo.

Ti puntosmi, no addanto pay met la rurog iti lakasam, saanmo a barsaken ti balay a sarming.  Isu nga agdamdamagkami.  Ti agdamdamag, dua laeng ti gapuna.  Dina ammo ti sungbatna, isu nga agdamdamag.  Ammonan, ngem kayatna laeng ti kumpirmasion.  Addakami iti immuna.  Ta nabiit kam’ pay nga agsursurat iti Iluko, apagdap-awmi pay laeng iti Bannawag.

Wen, pudno ti nakuna ni Apo Duque a “nasursurok pay ngem dagiti letra ti alpabeto ti pakabuklan ti kinatao ti pudpudno a mannurat”.  Ket no adda pagkunkunaan iti moral a panagbiagmo kas mannurat ken tao, a nailabag iti personal a panagbiagmo, saan ngata a makamansa ken mangdadael met daytoy ti kredibilidadmo iti pakabuklam kas mannurat?  Sasawem, sursuratem dagiti balikas a hustisia, wayawaya, kinapudno, nga adayo nga amang a dakdakkel ken napatpateg pay ngem iti biag a mismo kadagiti dadduma, ngem iti personal a biagmo, awan met a makita dagitoy?  Awan lat’ dumanan daytay agpasindayag a sarado Katolikoak kunana, ngem pulos awan met maripar a senial wenno aramid ti pudno a Katoliko iti panagbiagna. Mangurus ti kannawanna, ngem ti kannigidna, kas kenni Anastacio Guerrero met nga agsipdut, agtakaw ti lamutenna.  Nga agbalin a kanunong kas kuna ni Apo Duque, daytoy a mangbekkel iti kinataom ket isunto met lat’ mangulipagpag kenka nga agpababa.

Inted ni Apo Duque nga ehemplo ti daniw ni Hubbard ngem dina met naaw-awatan ti kaipapanannan daytoy.  Ta dina napupuotan ket isu met laeng ti agkik-ikkis ita a mangpadpadakes, mangpaspasagid, mangmirmiron ken mangkilkilga kadagiti kamannuratanna, kadagiti babassit nga awanan gaway no iyarig ti kinahigantena, no ibilangna ida a kakabsatna iti pluma iti institusion iti panagsuratan.  Self-pontificating ti kasdiay.

Nasaysaat la koman no saanen a  nagpaspasagid pay.  A ngem human nature met ti kasdiay nga ugali.  A no sinno pay met dagiti agindadalus, isuda met ti dimketan amin a takki.  Ket no aramiden ti maysa a memoir tapno laeng alaen met ti gundaway a mangatake iti padam a mannurat, ket palubusan met ti editorial daytoy, kasta metten ti bimmabaan ti kalidad dagiti sursuraten ken basbasaen iti daytoy nga aglinawas a magasin dagiti Ilokano kadagitoy a panawen: ti panangipakitada iti kinaarsagid ken kaawan nanakem a panagpampanunotda.  

Awan lat’ dumada kadagiti nakaabbungot kadagiti websites iti Internet a kasla bakes nga aglaglagto iti ragsakda a mangsabidong ken mangpatay kadagiti kamannuratanda, iti uneg ti panangipagarupda a salaknib dagiti abbungotda iti panangibaagda kadagiti ip-ipusda iti saanda a makita a kinakuneng ken kina-istupido dagiti inaramidda.   Nga iti daytoy a gundaway ket pinalubusan met ti editorial ti Bannawag ti kasdiay a pannakaipababa ti kalidad ti pagtamdan nga aglinawas a magasin.

Ket isublimi ti saludsod ni Apo Johnny Hidalgo, Jr.:  “Kastoy kadi ti gapuanan ti maysa a Palanca awardee?”

Imbes koma a nakadanon idiay Kalimugtong ti pagtamdan a mannurat, napan ketdin idiay naglugnakan nga arimutong dagiti baka ken nuang!

Saan a dakami ti nanglabus ti dayawda kas mannurat.  Isuda a mismo, gapu iti kinangepngep ti panagpili kadagiti suraten a naidatag.  Gapu iti panagliwayda kadagiti pagrebbenganda.  Isuda ti puon, ken makagapu, saan a dakami.  Dayta ti pudno.  Ngem ti saludsod: mano met ti pudno a makaawat iti daydiay a napasamak?  We believe in truth-telling.  Mamatikami iti panagsao iti pudno.

Mangnamnamakami nga ipablaak ti Bannawag daytoy, nga awan ti maikkat (okey laeng dagiti grammars ken ortograpia) tapno makita, mabasa ken maadal dagiti amin a makabasa – no ania ti pudno.  Dayta, iti panangtaginayon ti kayat a sawen ti demokrasia.#


(NOTE: Impatulod daytoy ni Peter La. Julian tapno maipablaak ditoy. Segun ken ni PLJ, immuna a naipatulod iti Bannawag ngem agingga iti pannakaawatmi itoy saan pay a naipablaak - Editor)


FLORENTINO B. LORENZANA

POSTER

Tunggal agawidak wenno agturongak ditoy pagobraak, agsidsiddaawak a makakita kadagiti ladawan dagiti nabutosan nga agturay (he he, dagiti agserbi kunak, a, koma ta isu ngarud ti kunada) a nakapaskil kadagiti pagsungadan ti tunggal il-ili a malabsan. Aglima agpa ngata ti kaatiddogna ken agtallo agpa met ti kaakabana. Addaka dita ti ladawan ti mayor, bise mayor ken dagiti consejales.

Umanay met ngatan ti tallo a masaludsod maipanggep kadagitoy:

Ania ngata aya ti gapuna a maipaskil dagitoy?

Sadino met ngata ti nangalaanda iti kuarta a nagastos kadagitoy?

No kas pangarigan, mabawi met ngata ti ili iti nagastos ditoy?

Dagitoy ngata met dagiti gapu:

1. Masapul a maammo dagiti tattao dagiti agturay/agserbi?

Di met nabutosanda ket nangabakda? No nangabakda, ad-adu ngarud ti bimmutos kadakuada, ngarud, agarup amin nga umili ket am-ammoda dagiti agtuturay/agserserbi. (Malaksid, a ,no manmano met ti makaam-ammo kadakuada ngem nangabakda latta.) Saan ngarud a kasapulan ti dakkel a ladawan. No ti agtakem ket adu ti maaramidanda a nasayaat, saan a masapul a mismo nga isuda ti mangibaga. Adda delicadeza, di met? Ti tattao ti mangitandudo ket silalagipto a kinanayon uray nabayagdanton a dimmaga. Ti kunak: awan duma daytoy iti imahen ni Marcos a naaramid ditoy asideg ti haywe nga agpa-Baguio. Imbag pay daytoy imahen ni Marcos nga uray no naburborboren ket agsardeng pay met laeng dagiti dadduma a lugan a mangtingig. Mabalin a makuna a “tourist spot.” Ngem ti ladawan a nakapaskil iti tarpaulin, ANIA?

Adda met ketdi a ti pagsayaatanna. No narugit ti ili ken/wenno saan a pulos dimmur-as, maitudo a dagus no siasinno dagiti nagulib, he he he.

2. Mabalin met ngata, a, nga “their spirits welcome all who come within the town”.

 WELCOME to (nagan ti ili) met ti nakaipinta. Manmano met ketdi a ti letra ti “WELCOME” ngem ti “DUMANONKAYO”. Sayang ti espasio.

 Ket, ayanna, aya, dagiti bagida ta espiritu laengen ti adda? He he he he.!!!

Awan dumana daytoy kadaydiay plaka ti lugan a nakaiburdaan ti “Mayor” ken “Councilor”. Nakaiprontar a mayor wenno councilor ngem tinted met ti lugan. Makita ngarud 'ta rupada?

Wenno, “psychological imposition”, datay man no kinanayon a mataldiapam ti ladawan ti maysa a banag ket maimuntar iti panunot (maimemoria no isu, he he) ket no umay ti exam ket malagip a dagus no adda relasionna iti masaludsod. Kasla tay drowing ti bassit nga aso ket ti abayna ket adda sao nga “uken”, iti tagalog - ‘TUTA”. Ket no daytoy a ladawan ket maipakita iti agsursuro nga ubing, kunana a dagus.. “UKEN”. Iti ngay tagalog? “TUTA”. 

Saan ngarud a narigat a malagip dagiti nagan dagitoy nga agtakem no dumteng manen ti eleksion? Municipal Mayor: ________________. Agsalsalusodak laeng, Appo…

Ti bagik ken iti riknak, daytoy a ladawan ket maysa a kita ti pananggundaway…(panangsibbarut ti kanito). Maipaidam ti umiso a panagpanunot. Daytay man: psychological conditioning. Makondision ti panunot a dagitoy adda iti ladawan ket isuda ti agtuturay, ti naanus ken naisem (siempre, a, ta nakaisemda ngarud. Adda aya met agpa-picture a nakamisugsog?) nga agserserbi.

Panunutem. Imaginem kunak man laengen. A no bumallasiwka iti kalsada nga adda bitbitmo a nadagsen ket urayka la nga aganikki iti dagsen samonto mataldiapan 'tay nakarungiit a ladawan santo pay laeng bumanesbes met ti lugan tay maysa met a rapas ti sakana dita sikigam. Siak. Mabuisitak. Di ket koma traffic lights ti naikabit iti dayta a paset ti billboard. Huh! Dayo! Dayo!

Nagpintas koma no ladawan a nakabisikletada idiay igid baybay iti sumipnget sa met mausar diay agtabon nga init ken ti nalinis nga aplaya ken ti naragsak a tattao nga agtantaneb a kas bakgrawn. Maipakita pay ti nangayed a buya nga ikut ti ili ket maawis dagiti dadduma nga agpasiar sadiay. Napintas a buya. Nalinis nga aplaya. Naragsak a tattao. Natalged a lugar ta agasem met dagiti opisiales pay ti ili ket maituredda ti agbisikleta iti sumipnget sadiay. Dobol promotion. Dagiti agtuturay. Dagiti nangayed a luglugar.

Ngem, piman aya. Adda kasta kadi a lugar? Adda napipintas nga aplaya wenno burayok. Ngem, awan met ti bicycle ring wenno iskinita a maaramid.

Hay….mangipaskilak koma ditoy ti ladawan ngem awan met ti digicamko ken awan met ti camera ti celponko. Sa maysa, agamakak met a baka gerretenda ti kakaisuna a rayodkon. Adda pay tumanor a puli ti welwel… Kakaisuna ti rayodkon kunak, a ,ta kasla met limneken ‘toy maysa a gapuanan ti panangpilitko met a koma a patayyeken ti pilid ti biag. Ngem, flat met. Madi met a bumaba dagiti adda ti ngato. Sada pay maibitin iti billboard, ket, ay, hu! Lallalon a lumnek daytoy kakaisuna nga ukelko.

Numan pay kasta nga awan ti maipaskil a ladawan ditoy, no addaka ditoy Filipinas, rummuarka dita nagkukurosan a sumrek iti il-ili, ammom ken makitam dagitoy a ladladawan a kunak. No addaka met iti ruar ti Filipinas ket saanmo pay nakita dagitoy, damagem kadagiti pulitiko a kakabagiam no adda kasta ditoy Filipinas.

Maysa pay daytoy a poster: “Labanan ang kahirapan……ramdam ko ang kaunlaran.” Sadiay tarpulin a nakaisuratan ti immuna, awan ti ladawan ni PGMA, ngem, iti maikadua, addan a nakaisem. Aysus, ket no “kaunlaran” = Gloria. No gloria kunatayo ket alimpatok ti nam-ay, di met?

Adda pay maysa a simmeksek ditoy bangabangak. Mayat koma ti dadaulo a pudek ta amin koma a nangato ket maibaba tapno magaw-atna. Ngem saan met.

Idi imbagak daytoy ti maysa a pandek met a kaberksko, kunana ketdin:

“Diyan ka nagkamali, kasama, sa aming mga pandak, lahat mataas. Eh, kung hindi ko maabot at maaabot ng iba, e lugi ako. So, kung ako ang pangulo, lahat itataas ko para di mo rin maaabot. Samakatuwid, pantay na tayo. Pandak ka na rin, bwua ha ha ha!”

A, sal-it ketdi!

No nangalaanda ti kuarta a nagastos, awan bibiangko basta saan a naggapu iti sako (ay upit gayam, daytay man kasla kabassit ti pakaiselselan ti nagtrianggulo a lukot ti gawed ta an-anuem ti sako no awan met ti kargana, mangalngal ti gawed, bua ken apog a pangep-ep ti bisin sa met laeng a maitupra a kastoy: PWUA! Public Walls with Useless Ads) ti ili. Ngem, no naala iti sako ti ili, masapul nga adda programana no kasano a masubbot daytoy a nausar a kuarta. No ngay koma ti naikabil dita ket dagiti tourist spots wenno pagkuartaan ti umili a saan ketdi a dagiti nakarungiit a picture ti agtuturay/agserserbi. Suhestion laeng, apo, a. Barbareng no mabalin. No saan, ket ania ngarud ti maaramidak!#

[immuna a naipablaak iti Tignay Ken Tagainep blog]